Η Ιδέα
Ο Διάλογος (dialogus) ως ιδέα και σύλληψη, παίρνει το όνομά του από το έργο του Τάκιτου Dialogus de oratoribus ( Διάλογος περί των ρητόρων). Παραθέτω εδώ σύντομα αποσπάσματα από το έργο.
1-2
Saepe ex me requiris, Iuste Fabi, cur, cum priora saecula tot eminentium oratorum ingeniis gloriaque floruerint, nostra potissimum aetas deserta et laude eloquentiae orbata vix nomen ipsum oratoris retineat; neque enim ita appellamus nisi antiquos, horum autem temporum diserti causidici et advocati et patroni et quidvis potius quam oratores vocantur. 5,5 nam si ad utilitatem vitae omnia consilia factaque nostra derigenda sunt, quid est tutius quam eam exercere artem, qua semper armatus praesidium amicis, opem alienis, salutem periclitantibus, invidis vero et inimicis metum et terrorem ultro feras, ipse securus et velut quadam [5] perpetua potentia ac potestate munitus? 6 Ad voluptatem oratoriae eloquentiae transeo, cuius iucunditas non uno aliquo momento, sed omnibus prope diebus [2] ac prope omnibus horis contingit. quid enim dulcius libero et ingenuo animo et ad voluptates honestas nato quam videre plenam semper et frequentem domum suam concursu splendidissimorum hominum? idque scire non pecuniae, non orbitati, non officii alicuius administrationi, sed sibi ipsi dari? ipsos quin immo orbos et locupletes et potentis venire plerumque ad iuvenem et pauperem, ut aut [3] sua aut amicorum discrimina commendent. ullane tanta ingentium opum ac magnae potentiae voluptas quam spectare homines veteres et senes et totius orbis gratia subnixos in summa rerum omnium abundantia confitentis, id quod [4] optimum sit se non habere? 7 Equidem, ut de me ipso fatear, non eum diem laetiorem egi, quo mihi latus clavus oblatus est, vel quo homo novus et in civitate minime favorabili natus quaesturam aut tribunatum aut praeturam accepi, quam eos, quibus mihi pro mediocritate huius quantulaecumque in dicendo facultatis aut reum prospere defendere aut apud centumviros causam aliquam feliciter orare aut apud principem ipsos illos libertos et procuratores principum tueri et defendere datur. [2] tum mihi supra tribunatus et praeturas et consulatus ascendere videor, tum habere quod, si non in alio oritur, nec [3] codicillis datur nec cum gratia venit. quid? fama et laus cuius artis cum oratorum gloria comparanda est? 10.4 ego vero omnem eloquentiam omnisque eius partis sacras et venerabilis puto, nec solum cothurnum vestrum aut heroici carminis sonum, sed lyricorum quoque iucunditatem et elegorum lascivias et iamborum amaritudinem et epigrammatum lusus et quamcumque aliam speciem eloquentia habeat, anteponendam [5] ceteris aliarum artium studiis credo. sed tecum mihi, Materne, res est, quod, cum natura tua in ipsam arcem eloquentiae ferat, errare mavis et summa adepturus in levioribus subsistis. ut si in Graecia natus esses, ubi ludicras quoque artis exercere honestum est, ac tibi Nicostrati robur ac vires di dedissent, non paterer inmanis illos et ad pugnam natos lacertos levitate iaculi aut iactu disci vanescere, sic nunc te ab auditoriis et theatris in forum et ad causas et ad vera proelia voco, cum praesertim ne ad illud quidem confugere possis, quod plerisque patrocinatur, tamquam minus obnoxium sit offendere poetarum quam oratorum studium. |
Επανειλημμένως με εχεις ρωτήσει, Γιούστε Φάβιε, πώς συμβαίνει στην δική μας εποχή να συναντάμε τόσο μεγάλη στειρότητα και ένδεια ως προς την υψηλή ρητορική, ώστε ακόμα και η λέξη ρήτορας μόλις και μετά βίας υφίσταται, ενώ κατά τους προηγούμενους αιώνες υπήρχαν τόσοι εξέχοντες ρήτορες και τόσα σπουδαία πνεύματα. Σήμερα την ιδιότητα του ρήτορα την αποδίδουμε αποκλειστικά σε άνδρες παλαιότερων αποχών, ενώ τους καλούς ομιλητές των ημερών μας τους αποκαλούμε αγορητές, δικηγόρους, συνηγόρους, πάτρονες και οτιδήποτε άλλο εκτός από ρήτορες....
...Αν όλες οι σκέψεις και οι πράξεις μας στρέφονται σε αυτό που είναι πρακτικό και χρήσιμο για τη ζωή μας, τι μας εξασφαλίζει περισσότερο απ' ότι η άσκηση της τέχνης με την οποία είναι κανείς πάντοτε εξοπλισμένος για να προστατεύει τους φίλους τους, να βοηθά τους ξένους, να σώζει όσους κινδυνεύουν, να προκαλεί φόβο και τρόμο στους φθονερούς αντιπάλους του, ενώ ο ίδιος παραμένει ασφαλής, προστατευμένος από μιά απαραβίαστη εξουσία και δύναμη;... ... Έρχομαι τώρα στη ικανοποίηση που χαρίζει η ρητορική δεινότητα, η οποία δεν διαρκεί μόνο ένα λεπτό αλλά σχεδόν κάθε μέρα και κάθε ώρα. Πράγματι, ποια μεγαλύτερη ικανοποίηση θα μπορούσε να υπάρξει για έναν άνθρωπο γεννημένο ελεύθερο, προορισμένο από τη φύση για υψηλές απολαύσεις, παρά να βλέπει το σπίτι του πάντοτε γεμάτο από τις πιο διακεκριμένες προσωπικότητες και να γνωρίζει ότι αυτό δεν οφείλεται ούτε στην περιουσία του ούτε στο γεγονός ότι είναι άτεκνο ή κατέχει κάποιο αξίωμα, αλλά αποκλειστικά και μόνο στην προσωπικότητά του; Τόσο εκείνοι που δεν έχουν κληρονόμο, όσο και οι πλούσιοι και ισχυροί καταφεύγουν στον δικηγόρο, ακόμα κι αν είναι νέος και φτωχός, για να του αναθέσουν τις υποθέσεις τους ή τις υποθέσεις των φίλων τους. Μήπως τα αμύθητα πλούτη ή η μεγάλη δύναμη προσφέρουν ικανοποίηση που συγκρίνεται με το θέαμα σεβάσμιων γερόντων, ανθρώπων που εξουσιάζουν τον κόσμο, όταν παραδέχονται ότι έχουν τα πάντα, εκτός από το ανώτερο όλων των αγαθών; ... Προσωπικά για να αναφερθώ στο όνομά μου, δεν ένιωσα πιο ευτυχισμένος όταν έλαβα την περιπόφυρη εσθήτα του συγκλητικού ή εκλέχθηκα ταμίας, δήμαρχος ή πραίτορας- μολονότι δεν καταγόμουν από αριστοκρατική γενιά, και προερχόμουν από μια πολιτεία ελάχιστα δημοφιλή στη Ρώμη,- απ ότι νιώθω όταν μπορώ, όσο μου επιτρέπουν οι περιορισμένες ρητορικές μου ικανότητες, να εξασφαλίσω την αθώωση του πελάτη μου σε ένα ποινικό δικαστήριο ή να αγορεύσω επιτυχώς ενώπιον των Εκατό Δικαστών.... Σε αυτές τις περιπτώσεις αισθάνομαι ότι υπερβαίνω το επίπεδο ενός δημάρχου, ενός πραίτορα, ακόμα και ενός υπάτου, και κατέχω ένα κεφάλαιο το οποίο, αν δεν σου δοθεί χωρίς να το ζητήσεις, αποκλείεται να το αποκτήσεις με διατάγματα και εύνοιες. Μήπως υπάρχει άλλο επάγγελμα, το όνομα και η φήμη του οποίου μπορούν να συγκριθούν με τη δόξα των ρητόρων; … ... Η πεποίθησή μου είναι ότι κάθε λογοτεχνική έκφραση και κάθε κλάδος της λογοτεχνίας εμπεριέχει κάτι ιερό και άξιο σεβασμού. Δεν πιστεύω ότι πρέπει να εξάρουμε μόνο τις δικές σου τραγωδίες ή το υψηλό ύφος του έπους περισσότερο από τα μη λογοτεχνικά επιτεύγματα, αλλά πρέπει να επαινέσουμε επίσης τη γοητεία της λυρικής ποίησης, την ηδυπάθεια της ελεγείας, τη δηκτικότητα του ιάμβου και τον παιγνιώδη χαρακτήρα του επιγράμματος, καθώς και όλες τις άλλες μορφές με τις οποίες η λογοτεχνία βρίσκει την έκφρασή της. Η διαφωνία μου με σένα, Μάτερνε, είναι η εξής: ενώ το φυσικό σου ταλέντο σε οδηγεί στο απόγειο της ρητορικής τέχνης, εσύ προτιμάς να περιπλανιέσαι στα στενά δρομάκια και ενώ εύκολα θα μπορούσες να φτάσεις στην κορυφή, χάνεις το χρόνο σου επιδιώκοντας να πετύχεις συγκριτικά ασήμαντους στόχους. Αν είχες γεννηθεί στην Ελλάδα, όπου τιμούν όσους ασχολούνται με με τις καθαρά ψυχαγωγικες τέχνες, και αν οι θεοί σου είχαν χαρίσει τη μεγάλη σωματική δύναμη ενός Νικόστρατου, δε θα συμφωνούσα να σπαταλάς τα μυώδη μπράτσα σου, φτιαγμένα για αγώνα στην παλαίστρα, ασχολούμενος με ένα πιο ήπιο άθλημα, όπως η ρίψη του ακοντίου, ή η δισκοβολία. Έτσι και τώρα προσπαθώ να σε απομακρύνω από τις αίθουσες των διαλέξεων και τα θέατρα, και να σε οδηγήσω στην Αγορά, και στους πραγματικούς αγώνες, πολύ περισσότερο επειδή δεν μπορείς να καλύπτεσαι πίσω από τη δικαιολογία που προβάλλουν πολλοί, ότι δηλαδή η επαγγελματική δραστηριότητα του ποιητή έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες να θίξει κάποιον απ' ότι η δραστηριότητα του ρήτορα.... Μετάφραση: Νικος Πετρόχειλος, 2013. Λατίνοι Ιστορικοί, Τάκιτος,Τόμος Δ'. Αθήνα:ΜΙΕΤ Πρωτότυπο κείμενο: Perseus Digital Library |
Στα Νέα Ελληνικά
Αντιγράφω εδώ το σχετικό λήμμα από το λεξικό Τριανταφυλλίδη
διάλογος ο [δiáloγος] Ο19 : 1. συζήτηση, ανάμεσα σε δύο συνήθ. πρόσωπα ή ομάδες ανθρώπων, κατά την οποία καθένας από τους συνομιλητές παίρνει εναλλάξ το λόγο για να διατυπώσει, με σχετική συντομία, την άποψή του επάνω σε κάποιο θέμα: Στη συνεδρίαση έγινε ένας έντονος ~ ανάμεσα στους εκπροσώπους της διοίκησης και των εργαζομένων. Άκουσα τον εξής διάλογο που έκανε ένας νεαρός με τον πατέρα του. Ο ~ κατέληξε σε μονόλογο του προέδρου του κόμματος. || (επέκτ.) συνεχής ανταλλαγή απόψεων για την εξομάλυνση διαφορών, για την εξεύρεση κοινών αποδεκτών λύσεων κτλ.: Xωρίς ειλικρινή διάλογο το χάσμα ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά θα μείνει αγεφύρωτο. Mε δημιουργικό διάλογο μπορούν να διευθετηθούν πολλά διμερή προβλήματα εξωτερικής πολιτικής. Άρχισε ο ~ των παραγωγικών τάξεων με την κυβέρνηση. Ο ~ των εκκλησιών, μεταξύ εκπροσώπων των χριστιανικών δογμάτων. (έκφρ.) ~ κωφών*.
2. τα λόγια που ανταλλάσσουν τα πρόσωπα σε ένα λογοτεχνικό, θεατρικό ή κινηματογραφικό έργο: Οι διάλογοι είναι πολύ ζωντανοί / δεν αποδίδονται κατά λέξη στους υπότιτλους της ταινίας.
3. φιλοσοφικό ή λογοτεχνικό έργο, στο οποίο η ανάπτυξη του θέματος γίνεται με ερωταποκρίσεις ανάμεσα σε διάφορα πρόσωπα: Οι διάλογοι του Πλάτωνα. Οι «Nεκρικοί διάλογοι» του Λουκιανού.
[λόγ.: 1, 3: αρχ. διάλογος· 2: σημδ. γαλλ. dialogue (στη νέα σημ.) < λατ. dialogus < αρχ. διάλογος]
διάλογος ο [δiáloγος] Ο19 : 1. συζήτηση, ανάμεσα σε δύο συνήθ. πρόσωπα ή ομάδες ανθρώπων, κατά την οποία καθένας από τους συνομιλητές παίρνει εναλλάξ το λόγο για να διατυπώσει, με σχετική συντομία, την άποψή του επάνω σε κάποιο θέμα: Στη συνεδρίαση έγινε ένας έντονος ~ ανάμεσα στους εκπροσώπους της διοίκησης και των εργαζομένων. Άκουσα τον εξής διάλογο που έκανε ένας νεαρός με τον πατέρα του. Ο ~ κατέληξε σε μονόλογο του προέδρου του κόμματος. || (επέκτ.) συνεχής ανταλλαγή απόψεων για την εξομάλυνση διαφορών, για την εξεύρεση κοινών αποδεκτών λύσεων κτλ.: Xωρίς ειλικρινή διάλογο το χάσμα ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά θα μείνει αγεφύρωτο. Mε δημιουργικό διάλογο μπορούν να διευθετηθούν πολλά διμερή προβλήματα εξωτερικής πολιτικής. Άρχισε ο ~ των παραγωγικών τάξεων με την κυβέρνηση. Ο ~ των εκκλησιών, μεταξύ εκπροσώπων των χριστιανικών δογμάτων. (έκφρ.) ~ κωφών*.
2. τα λόγια που ανταλλάσσουν τα πρόσωπα σε ένα λογοτεχνικό, θεατρικό ή κινηματογραφικό έργο: Οι διάλογοι είναι πολύ ζωντανοί / δεν αποδίδονται κατά λέξη στους υπότιτλους της ταινίας.
3. φιλοσοφικό ή λογοτεχνικό έργο, στο οποίο η ανάπτυξη του θέματος γίνεται με ερωταποκρίσεις ανάμεσα σε διάφορα πρόσωπα: Οι διάλογοι του Πλάτωνα. Οι «Nεκρικοί διάλογοι» του Λουκιανού.
[λόγ.: 1, 3: αρχ. διάλογος· 2: σημδ. γαλλ. dialogue (στη νέα σημ.) < λατ. dialogus < αρχ. διάλογος]